Duayen gazeteci Kohen, yaklaşık 70 yıllık gazetecilik hayatına birbirinden kıymetli anılar sığdırdı. 1963’te kimselerin giremediği Arnavutluk’a futbol kadrosuyla birlikte “masör” olarak girmiş, 1965’te “kişiye özel vize mutabakatı ile” Kıbrıs’a gitmiş, 1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılışını yerinde izlemişti.
Milliyet’le özdeşleşen Sami Kohen, Milliyet’e birinci adımını 1954 yılında İstanbul Ekspres gazetesinde birlikte çalıştığı Abdi İpekçi’nin teklifiyle atmış ve dış haberler alanında bir çığır açmıştı. İşte Kohen’in kaleminden haber peşinde koşarken yaşadığı birbirinden farklı anılar…
Masör taktiği
1960’ların başında Arnavutluk, komünist blokun en kapalı ve dünyanın en izole ülkesiydi. Arnavutluk hiçbir yabancının nüfuz edemediği, kendi insanlarının da ülke dışına çıkamadığı bir “Çelik Perde” ile çevriliydi. Arnavutluk başkanı Enver Hoca ülkede mutlak bir hakimiyet kurmuş, komünizmin en dogmatik ve koyu versiyonunu uygulamaya koymuştu. Aslında Avrupa’nın en yoksul ve geri ülkesi olan Arnavutluk’un o sırada Sovyet yardımına büyük muhtaçlığı vardı. Lakin Enver Hoca, periyodun Sovyet önderlerine -bu ortada Nikita Kruşçev’e- ideolojik temelde saldırmaktan çekinmiyordu. Meğer Moskova’nın bu hücumlara tahammülü yoktu. Gerçekten Sovyet önderi Kruşçev, Enver Hoca’yı hizaya getirmek için Arnavutluk’a bütün yardımlarını kesti. O periyotta Arnavutluk’ta olup bitenleri öğrenmek neredeyse imkansızdı. 1963 sonbaharında bir fırsat çıktı: Başşehir Tiran’da bir Balkan futbol müsabakası olacak ve buna Türkiye de katılacaktı. Sanki ben Türk grubuna bir biçimde takılabilir miydim? Spor servisindeki arkadaşların uğraşıyla giden gruba dahil olabildim. Nasıl mı? “Masör” sıfatıyla! Alışılmış çok geçmeden “masör” olmadığım ortaya çıktı! Problemli anlar geçirdim. Lakin sonunda, güvenlik casuslarının peşimi bırakmamasına karşın, röportajlarımı yapabildim. Bu ortada filmlerime de el konuldu. Neyse ki, hududu çevreleyen o müthiş elektrikli tel örgünün birkaç fotoğrafını kurtarabildim. Yabancı ajanslar bu fotoğrafları ve yazıları Milliyet’e atfen dünya basınına aktarıyordu…
Şahsa özel vize anlaşması!
29 Aralık 1965’te Milliyet Kıbrıs’a kanlı olaylardan iki yıl sonra girmeyi başaran birinci Türk gazetesi olarak, Başpiskopos Makarios ile yaptığım söyleşiyi manşetten bildiriyordu…
Bunu gerçekleştirmek kolay olmadı. 1965’in aralık ayında Romanya’daki bir milletlerarası konferansı izlerken, Kıbrıs (Rum) Radyo TV Kurumu’nun müdürü Markides ile tanıştım. Bu zat, Makarios’a yakınlığı ile tanınıyordu. Ben de bunu fırsat bildim; kendisine Kıbrıs’a gitmek ve Makarios ile bir mülakat yapmak istediğimi söyledim. “Neden olmasın, bakarız” gibisinden bir cevap verdi. Sonraki gün konferans tam dağılırken “Kıbrıs’a ne vakit gelmek istersiniz?” diye sorunca şaşırdım. Ve tıpkı şaşkınlık içinde “Hemen bugün, sizinle olabilir mi?” diye karşılık verdim. Markides’in eşliğinde Lefkoşa’ya gittim ve temaslarıma başladım. İki gün sonra da Makarios ile görüştüm.
Ayrılmadan evvel, tekrar adaya gelmeme ve kendisiyle görüşmeme müsaade verilip verilmeyeceğini sordum. Başkanlık dairesine bir telgraf çekerek ne vakit gelmek istediğimi bildirmemi önerdi. Ben de çok geçmeden bunu denedim. Nitekim telgrafa olumlu karşılık aldım ve tekrar Atina yolu ile Lefkoşa’ya gidebildim.
Makarios ile o gün yaptığım “kişiye özel vize anlaşması” sayesinde, Kıbrıs’ta Türklere karşı girişilen kanlı atakların ikinci dalgasını da anında ve yerinde -15 Kasım 1967’de, Geçitkale’de- izlemek imkanını sağlamış oldum…
Prag’da tank ateşi
1968 Ağustos’unda, Sovyet ordusunun Doğu Avrupa’da kimi askeri hareketler düzenleyeceği haberi geliyordu. Ben Prag’a gidebilirim diye Çekoslovak Konsolosluğu’na başvurup vizemi aldım. Lakin 21 Ağustos sabahı Sovyet tanklarının Çekoslovak topraklarına girmeye başladığı haberleri geldiği ve benim derhal uçağa atlayıp Viyana’ya uçtuğum saatlerde, vizenin olması bir şey kazandırmıyordu. Zira Sovyet ordusunun birinci işi, hudutları kapatmak, ülkeye tüm girişleri yasaklamak olmuştu. İşgalin birinci günü binlerce kişi Bratislava yolu ile ülkeyi terk etti lakin sonraki gün göç kesildi. Ben birinci gün başka birçok meslektaşımla Bratislava’dan girmeye çalıştım lakin olmadı. Ülkenin Batı bölümüne şimdi Sovyet askerlerinin ulaşmadığını, oradan giriş-çıkışların devam ettiğini öğrendim. Derhal bir otomobil kiralayıp o bölgedeki bir köprüden geçip Çek hudut karakoluna ulaştım. Genç bir nöbetçiye vizemi gösterdim, gazeteci olduğumu ve Prag’a gitmek istediğimi anlattım. Bana söylediklerini hiç unutmayacağım: “Ruslar buraya gelmeden Prag’a gitmenize yardımcı olacağım. Lütfen gidin, görün ve yazın. Bütün dünya bu felaketi öğrensin.” Genç Çek subayının yardımıyla yaptığım maceralı bir seyahattan sonra, Sovyet tanklarının sivillere açtığı ateş ortasında Prag’a girdim. Ve nöbetçi subayın dediği üzere bu dramı duyurmaya çalıştım…
‘Yeni bir ülke’ye adım
1970’lerin başında Çin Halk Cumhuriyeti -o vakit sıkça kullanılan tabiriyle Kızıl Çin- Mao Tse Tung’un idaresinde, büyük bir ihtilal geçiriyordu. Komünist idare, “Kültür Devrimi” ismi verilen katı ideolojisi ve sert uygulamalarıyla, farklı bir Çin yaratmak istiyordu. Dünya bu değerli oluşumu fakat uzaktan izleyebiliyordu. Çin’in çok az ülke ile diplomatik münasebetleri -ve hasebiyle Pekin’de pek az yabancı elçilik- vardı. Ülkeye yabancı gazetecilerin girmesine pek nadir müsaade veriliyordu. Çin makamlarının yabancı gazetecilerin ülkeye girip çalışabilmeleri için koştuğu kaide, mensup oldukları ülkenin Çin Halk Cumhuriyeti’ni tanıması ve onunla diplomatik bağlantı kurmasıydı. 1971’in başlarında Türkiye Çin’i tanımaya karar verdi. Çetin müzakerelerden sonra Ağustos ayında bir protokol imzalandı. O sırada Paris’teydim. Büyükelçimiz Hasan Esat Işık’a Çin’e gitmek için öteden beri uğraştığımı anlattım ve “Umarım artık diplomatik alaka kurulduğuna nazaran, bana vize verirler” dedim. Vize için formları doldurdum ve karşılık beklemeye başladım. Bu yanıt haftalar sonra geldi. Lakin bu defa karşılık olumlu idi. Üç haftalık Çin gezisi sırasında gördüklerim, hakikaten çok farklı, yeni bir Çin’in kurulmakta olduğunu gösteriyordu.
Kültür İhtilali, ülkenin kalkınmasında Mao’nun deyişiyle “büyük bir ileri atılım” oluşturuyordu ancak öte yandan bu tıpkı vakitte insanları tekrar “büyük liderin” öğretileri çerçevesinde, tek bir kalıba sokuyordu…
Bir dönemin sonu
1991’de Sovyetler Birliği’nin ve komünist rejimin son bulması, tarihin en kıymetli olaylarından birini oluşturuyordu. Bir gazeteci olarak bu tarihi geçiş sürecini yerinde izlemek benim için büyük bir fırsattı.
Rejimin çatırdamakta olduğu, o yılın başlarından itibaren görülüyordu. Ben olaylar zincirinin en dramatik halkasında, 24 Ağustos’taki darbe teşebbüsü ve onu izleyen olaylar sırasında Moskova’daydım. Sovyet başkanları o günlerde 70 küsur yıllık devlet yapısının çökmesi sonucunda, değişik bir birlik oluşturma arayışı içine girmişlerdi. Bu maksatla Kremlin’in çağdaş Kongreler Sarayı’nda Halk Temsilcileri Kongresi’nde, SSCB’nin çeşitli yerlerinden gelen binin üstünde delege, bu mevzuda niyetlerini lisana getiriyor, önerilen tahlil seçeneklerini hararetle tartışıyordu. O günlerde Moskova’da herkes üzere, dış dünya da nefesini tutmuş, bu kongreden çıkacak kararı merakla bekliyordu. Bu kararın, hem Sovyetler Birliği’nin varlığına, hem de komünist rejime son vermek istikametinde olacağını kim iddia edebilirdi? Verilen karar buydu. Bunun hayata geçirilmesi için çok beklenmeyecek, 26 Aralık 1991’de SSCB tarihe karışacak, Kremlin’de orak çekiçli Sovyet bayrağı indirilecekti… Tarihi kararın katılaştığı gün şöyle yazmıştım: “Kongreler Sarayı’ndan iki tabutun çıkmasına şahit olduk. Birinde SSCB, başkasında de komünizm yatıyor… Bir periyot de bu türlü kapanıyor.”
Yüzsüz Zühtü Çin’de
Kohen, 1971 yılında Mao idaresinde, büyük bir ihtilal geçiren Çin’deydi. Çin’de yaşadığı değişik bir olayı da şöyle anlatıyor: “Uzun seyahatlere gittiğim vakit arkadaşlar ufak tefek siparişler verirdi. Çin’e gitmeden evvel sordum. Altan Erbulak o sıralar Yüzsüz Zühtü diye bir oyun sahneliyordu. Yurt dışına gidenlere afiş veriyor. ‘Şanzelize’de bir yere koy, fotoğrafını çek. Biz de Yüzsüz Zühtü Paris’te diyelim’ diyordu. Bana da bir afiş verdi. Pekin’de art planda Mao’nun kocaman resmi, iki tarafta kocaman kızıl bayrak bundan hoş sahne olamaz. Mihmandarım Ko anlamadı ne yaptığımı. ‘Bu afişi meydana mı asacaksınız? Yüzsüz Zühtü kim? Altan Erbulak kimin hesabına çalışıyor?’ diye sıraladı soruları. Afişi direğe asıp yanında poz verdim Ko’ya. İhtilal muhafızları gelip yakasına yapıştı. Sineması istediler vermeyince en sonunda gittiler. Fotoğrafları sağ salim götürdüm. Altan sevinçten havalara uçtu.”
